Koniecpolski Stanisław

Rys. Herb Pobóg

ur. 1591 - zm. 1646

Urodził się 9 lutego 1591 w Chrząstowie koło Nowopola (obecnie Koniecpol) [wg Ilustrowanej Encyklopedii PWN wyd. 1998  i Wikipedii urodził się ok. 1594, zaś wg Małej Encyklopedii Powszechnej PWN z 1971 urodził się ok. 1590 r. - przyp. autora]. Był synem wojewody sieradzkiego Aleksandra Koniecpolskiego i Anny Sroczyckiej.

Od wczesnych lat przejawiał zainteresowanie nauką dlatego został zapisany do Akademii Krakowskiej, którą ukończył w wieku 15 lat w 1606 r., a już w tym samym roku został starostą wieluńskim. Odnoszone sukcesy zostały docenione szczególnie przez królów Zygmunta III i Władysława IV.

Oprócz zainteresowania nauką Stanisława interesował również fach rycerski, przez co w l. 1610-12 brał już udział w wyprawach moskiewskich jako rotmistrz a następnie pułkownik wojska kwarcianego pod komendą hetmana Stanisława Żółkiewskiego. 

W 1615 mianowany był podstolim nadwornym, w 1618 został dziedzicem Koniecpola - siedziby rodowej, a w 1619 na wniosek Stanisława Żółkiewskiego został hetmanem polnym koronnym.

W 1620 urodził mu się jedyny syn Aleksander Koniecpolski.

W 1620 roku wziął udział w tragicznej wyprawie mołdawskiej u boku Żółkiewskiego. Wtedy to podczas odwrotu spod Cecory, w której to bitwie dowodził prawym skrzydłem armii, dostał się do tureckiej niewoli. Po trzech latach więzienia wykupiony został przez poselstwo za 30 tysięcy talarów. W więzieniu nauczył się języka tureckiego i arabskiego. 

W lipcu 1623 r. uczestniczył już w obronie Trembowli i starciach z Kozakami. 

Jako dowódca zwyciężył Tatarów Kantymira Murza w bitwie pod Martynowem niedaleko Halicza w 1624 r.

W 1625 i 1630 przeprowadził dwie zwycięskie kampanie przeciwko zbuntowanym Kozakom zaporoskim. Był też uczestnikiem tłumienia buntów kozackich oraz walk z Turkami i Tatarami. 

W 1625 został mianowany wojewodą sandomierskim

W 1626 r. pokonał Tatarów pod Haliczem i Białą Cerkwią, ale już w listopadzie tego roku objął naczelne dowództwo wojsk polskich w walce ze Szwedami, aby kontynuować szereg zwycięstw. I tak w 1627 zdobył Puck i Gniew oraz walczył pod Czarnem na Pomorzu, zwyciężył w bitwie pod Hamersztynem 12 marca 1627 r., a 27 czerwca 1629 pobił króla szwedzkiego Gustawa Adolfa pod Trzcianą 

Z powodu powierzenia mu obrony wschodniej granicy Rzeczypospolitej zmuszony został do niemal stałego pobytu na wschodnich rubieżach, wobec czego w 1629 r. zakupił miasto Brody i przeniósł tam z Chrząstowa swoją siedzibę. Na Ukrainie w 1630 stłumił powstanie kozackie, któremu przewodził Taras Fedorowicz.

W 1632 w ramach uznania jego zasług został mianowany hetmanem wielkim koronnym 

W 1633 otrzymał najwyższą w hierarchii dostojników świeckich godność kasztelana krakowskiego. W tym samym roku udało mu się odeprzeć wyprawę wojsk tureckich pod Sasowym Rogiem. W dniach 20-23 października tego roku ok. 11 tysięcy żołnierzy polskich pod jego dowództwem odpierało szturmy ok. 20 tys. żołnierzy Abazy Paszy na polski obóz warowny pod Kamieńcem Podolskim, jednak po przegranej przez siebie bitwie pod tym miastem dnia 22 października Abazy Pasza pomaszerował pod Studzienicę, zaś po jej zdobyciu i zniszczeniu odszedł w granice Turcji, gdzie, z pomocą hospodara mołdawskiego i wołoskiego, zawarł pokój z Rzeczpospolitą. 

W 30 stycznia 1644 r. z pomocą wojsk księcia Jeremiego Wiśniowieckiego rozgromił pod Ochmatowem wojska tatarskie pod wodzą słynnego Tuhaj - beja. Zwycięstwo to, odniesione dzięki wybitnemu kunsztowi dowódczemu Koniecpolskiego, stanowiło rzadki przypadek odparcia najazdu tatarskiego jeszcze przed wtargnięciem wroga w głąb kraju. Koniecpolski był mistrzem staropolskiej sztuki wojennej, wykorzystującym jej specyficzne rozwiązania dla zdobycia przewagi nad przeciwnikiem walczącym na sposób zachodnioeuropejski. W szczególności umiejętnie wykorzystywał on ruchliwość i siłę uderzeniową jazdy. Jednocześnie rozumiał potrzebę modernizacji wojsk polskich z wykorzystaniem wzorców zachodnich. Działał na rzecz zwiększenia liczebności piechoty, wprowadził w wojsku polskim dragonię (piechota używająca koni do przemarszu) i przyczynił się do budowy floty. Wprowadzał też fortyfikacje bastionowe typu holenderskiego, którymi otoczył należące do niego Brody na Wołyniu. 

Stanisław Koniecpolski był nie tylko wybitnym dowódcą, ale okazał się również dobrym gospodarzem. Budował zamki, kościoły i kuźnice, sprowadzał architektów, malarzy i rzeźbiarzy. Rozwijał również w swoich dobrach handel. W Chrząstowie [ob. Koniecpol - przyp. autora] dokończył budowę zamku i uregulował koryto Pilicy, w Koniecpolu ufundował kościół parafialny. W tym czasie powstała tzw. koniecpolska miara zbożowa, którą stosowano przez pewien okres czasu w centralnej Polsce. 

Był bogatym magnatem kresowym z ogromnymi posiadłościami na Ukrainie. Przyczynił się do rozbudowy infrastruktury na jej terenie, dbając o rozwój gospodarczy swoich dóbr, w których założył m.in. manufakturę jedwabną.
Jego główna rezydencja to Brody, gdzie wzniósł twierdzę typu nowoholenderskiego, a także rozbudował i ufortyfikował całe miasto. Wzniósł także pałac w Podhorcach, także z fortyfikacjami i dodatkowo otoczony ogrodami włoskimi, oraz pałac w Warszawie, obecny Pałac Prezydencki. Wszechstronnie wykształcony, przez historyków wojskowości uważany za bodaj najwybitniejszego przedstawiciela polskiej sztuki wojennej XVII w.

Oprócz przytoczonych wyżej cech charakteru można go uznać również za poliglotę, gdyż władał językiem łacińskim, ruskim, niemieckim, szwedzkim i francuskim oraz słabiej tureckim i arabskim

Zmarł w wieku 55 lat w dniu 11 marca 1646 r. w Brodach pozostawiając jedynego syna Aleksandra Koniecpolskiego.

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł