Pałac w Krzeszowicach (pałac Potockich)

Poprawiono: poniedziałek, 17 lipiec 2017 Opublikowano: sobota, 15 lipiec 2017

Okazały pałac Potockich zbudowany został w l. 1850-57 wg projektu Franciszka Marii Lanciego. Początkowo Artur Potocki w 1816 r. zamówił projekt rezydencji pałacowej u francuskich architektów- Perciera i Fontaine'a, twórców nowej części Luwru. Powstał wówczas projekt pałacu, którego budowa przekraczała możliwości finansowe Potockich. Następny projekt wykonał czołowy berliński architekt Karol Schinkel, a po śmierci Artura jego żona Zofia zamówiła jeszcze trzy, z których akceptację uzyskał projekt Franciszka Marii Lanciego. Biorąc pod uwagę jeszcze dwa projekty, które powstały za życia Izabeli Lubomirskiej, do realizacji wszedł dopiero siódmy. Pracami budowlanymi kierował Adam Bauman. Pałac został zamieszkany w 1862 r., a dalsze drobne przeróbki zwłaszcza związane z wystrojem wnętrz trwały do 1870 r.

Pod koniec XIX w. [prawdopodobnie ok. 1890 r. - przyp. autora] dodano skrzydło wsch. a w okresie okupacji hitlerowskiej urządził w nim swą letnią rezydencję generalny gubernator Hans Frank (przebudowa z tego okresu objęła m.in. zamianę kaplicy na gabinet gubernatora oraz przebudowę całego układu komunikacyjnego, poprzez dobudowanie klatki schodowej zwanej obecnie "niemiecką"). W celu upiększenia willi Hansa Franka w Krzeszowicach i willi Otto Wächtera w Zakopanem dniu 23 sierpnia 1940 hitlerowcy wywieźli tam z krakowskiego Ogrodu Botanicznego kilkaset okazów roślin. Po wojnie był użytkowany jako zakład wychowawczy dla młodzieży. W ostatnich latach oczekuje na nowego użytkownika, niszczejąc przy tym. Obecnie pałac jest otwierany dla zwiedzających wyłącznie w Dni Krzeszowic lub w trakcie organizacji recitali lub innych imprez.

Jest to budowla w stylu późnoklasycystycznym i eklektycznym, nawiązująca formą do włoskiej willi z renesansowymi elementami. Pałac ma kształt czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem i mieści 228 różnych pomieszczeń. Sale na parterze służyły celom reprezentacyjnym. Znajdowała się tam sala gdańska, hall, biblioteka, sale francuskie, jadalnie, mała i duża sala balowa oraz ośmiokątna oranżeria.

Dziś w Krzeszowicach nie ma śladu po umeblowaniu pałacu, ale o jego pięknie świadczyć mogą jeszcze renesansowe drewniane gdańskie schody z ok. 1700 roku znajdujące się obecnie w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. One same są żywą historią. Otóż kupiła je w Gdańsku Katarzyna Adamowa Potocka wraz z całym antykwariatem gdzie je odkryła, ale z powodu trudności w wywozie dzieł sztuki z tego miasta za granicę zostały przesłane do Berlina, a tam przepakowane i przetransportowane do Krzeszowic. I wówczas w Niemczech wybuchł skandal, że Polacy rabują gdańskie zabytki. Ostatecznie schody zostały w Krzeszowicach, skąd po wojnie profesor Estreicher przeniósł je na obecne miejsce, tym samym ratując dzieło sztuki przed grabieżą. Również w 1940 r. znajdująca się w tutejszym pałacu kolekcja starożytnych dzieł sztuki Potockich, została przekazana do Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Wiadomo, że Potoccy eksponowali tu zbiór około 70 rzeźb i detali architektonicznych w krytej galerii, pomiędzy dużą salą balową a oranżerią, w której stał m.in. posąg Merkurego dłuta Thorwaldsena. Do dzisiaj pod oknami pałacu, między zapuszczonymi krzewami, przetrwał piękny brązowy posąg przedstawiający "Gladiatora".

Pałac otoczony jest rozległym (12,5 ha) dość dobrze utrzymanym parkiem krajobrazowym (w stylu angielskim) - ob. uznany za pomnik przyrody, założonym w 1849 przez Adama i Katarzynę Potockich. Był skomponowany w ten sposób, aby z okien pałacu widać było zamek Tenczyn, dawną siedzibę właścicieli miasta. Sam w sobie jest piękną kompozycją-arboretum. Rosną tu m.in.: dęby krajowe i aklimatyzowane, jarząb szwedzki, miłorząb, surmie, tsuga kanadyjska, platany, iglicznia trójcierniowa, tulipanowce, a nawet rzadko w Polsce spotykany korkowiec, łącznie około 1500 drzew.